در بازار سرمایه، افشای اطلاعات شرکت‌ها یکی از ارکان شفافیت و اعتمادسازی برای سهامداران محسوب می‌شود. بر اساس ماده ۷ و ۴۵ و بندهای ۱۱ و ۱۸ قانون بازار اوراق بهادار، قانون افشای اطلاعات در سال ۱۳۸۶ در ۲۱ ماده و ۹ تبصره تصویب شد و همه شرکت‌های بورسی موظف به اجرای آن هستند.
اطلاعاتی که باید افشا شوند شامل وضعیت مالی، قراردادهای جدید، خرید یا فروش سهام، تغییرات مدیریتی و سایر موارد مهم است. افشای این اطلاعات، چه مثبت و چه منفی، باید در زمان مقرر انجام شود و تعویق یا پنهان‌کاری در آن تخلف محسوب می‌شود. اثرگذاری این اطلاعات بر قیمت سهام بستگی به میزان اهمیت و تأثیر آن‌ها بر سودآوری شرکت دارد.
افشای اطلاعات در دو دسته الف و ب طبقه‌بندی می‌شود که اطلاعات گروه «الف» از اهمیت بیشتری برخوردارند. گاهی ممکن است بدون هشدار قبلی، قیمت سهم دچار افت شود که یکی از دلایل اصلی آن می‌تواند انتشار اطلاعات با اهمیت باشد. بنابراین، سرمایه‌گذاران باید همواره به سامانه‌های اطلاع‌رسانی رسمی بورس برای رصد این اطلاعات توجه داشته باشند.
افشای اطلاعات در بازار بورس از مهم‌ترین الزامات قانونی و شفاف‌سازی برای سهامداران و فعالان بازار سرمایه است. هدف اصلی از الزام شرکت‌ها به افشای اطلاعات، فراهم کردن بستری شفاف برای تصمیم‌گیری آگاهانه سرمایه‌گذاران و جلوگیری از سوءاستفاده‌های اطلاعاتی است. سازمان بورس اوراق بهادار، از طریق دستورالعمل‌های مشخص، فرآیند و زمان‌بندی انتشار این اطلاعات را تدوین کرده است. یکی از مهم‌ترین تقسیم‌بندی‌ها در این زمینه، گروه‌بندی اطلاعات به دو دسته «الف» و «ب» است.
اطلاعات با اهمیت گروه «ب» به مجموعه‌ای از اطلاعات اطلاق می‌شود که اگرچه نسبت به گروه «الف» اهمیت کمتری دارند، اما همچنان می‌توانند بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران اثرگذار باشند. مواردی همچون برگزاری مزایده‌ها، تغییر در ترکیب سهامداران عمده، تغییر در ترکیب اعضای هیئت‌مدیره، تغییرات جزئی در تولید یا فروش محصولات، اخذ مجوزهای فرعی و موارد مشابه در گروه اطلاعات «ب» قرار می‌گیرند.
طبق ماده ۱۳ دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات، شرکت‌های بورسی موظف‌اند پیش از انجام هر فعالیتی که مشمول افشای اطلاعات است، اطلاعات مربوطه را از طریق سامانه کدال منتشر کنند. افشای اطلاعات گروه «ب» نیز از این قاعده مستثنا نیست و باید در قالب استاندارد و در زمان مناسب منتشر شود.
زمانی که شرکت بورسی اطلاعات با اهمیت گروه «ب» را در سامانه کدال منتشر می‌کند، نماد معاملاتی آن شرکت برای مدتی متوقف می‌شود. هدف از این توقف، بررسی و تحلیل اطلاعات توسط فعالان بازار است تا از بروز نوسانات هیجانی و رفتارهای غیرعقلانی در معاملات جلوگیری شود.
معمولاً اطلاعات گروه «ب» باعث توقف نماد برای مدت کوتاه (معمولاً همان روز) می‌شود. بازگشایی نماد پس از افشای این اطلاعات با رعایت محدودیت دامنه نوسان قیمت انجام می‌گیرد و مکانیزم بازگشایی به صورت حراج ناپیوسته خواهد بود.
دامنه نوسان به محدوده مجاز تغییرات قیمت یک سهم در طول روز معاملاتی گفته می‌شود. در حالت عادی، سهم‌ها مجاز به نوسان در محدوده مشخصی هستند (مثلاً ±۵٪ نسبت به قیمت پایانی روز قبل). اما در زمان بازگشایی سهم پس از افشای اطلاعات گروه «ب»، این دامنه همچنان برقرار است و سهم نمی‌تواند خارج از این محدوده معامله شود.
بازگشایی سهم در این شرایط با مکانیسم حراج ناپیوسته و در دامنه ±۵٪ انجام می‌شود. در این روش، ابتدا سفارش‌ها وارد سیستم شده و سپس قیمت بر مبنای عرضه و تقاضا تعیین می‌گردد (کشف قیمت). اگر ناظر بازار قیمت کشف‌شده را تأیید کند، سهم بازگشایی خواهد شد. اما در برخی موارد ممکن است ناظر، به دلیل شرایط خاص یا عدم تطابق با ضوابط، اجازه بازگشایی ندهد و سهم در همان دامنه مجدداً مورد بررسی قرار گیرد.
یکی از مهم‌ترین مواردی که برای سهامداران اهمیت دارد، زمان بازگشایی نماد پس از افشای اطلاعات است. در دستورالعمل سازمان بورس زمان‌بندی دقیقی برای این موضوع در نظر گرفته شده که بر اساس زمان افشای اطلاعات در سامانه کدال متفاوت است:
در این حالت، نماد به صورت خودکار به مدت ۶۰ دقیقه متوقف می‌شود و پس از آن بازگشایی خواهد شد. این توقف برای بررسی اطلاعات توسط فعالان بازار در نظر گرفته شده است.
اگر شرکت اطلاعات خود را در این بازه زمانی منتشر کند، نماد به صورت خودکار تا پایان روز معاملاتی متوقف شده و در جلسه معاملاتی بعدی بازگشایی خواهد شد.
در چنین حالتی، نماد در ۹۰ دقیقه ابتدایی جلسه معاملاتی بعدی بازگشایی خواهد شد.
این زمان‌بندی‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که هم حقوق سرمایه‌گذاران حفظ شود و هم فرصت کافی برای بررسی اطلاعات توسط بازار وجود داشته باشد.
اگرچه بازار بورس و فرابورس در کلیت عملکرد شباهت زیادی به یکدیگر دارند، اما تفاوت‌هایی در جزئیات اجرایی بین آن‌ها وجود دارد. یکی از این تفاوت‌ها، زمان بازگشایی نماد پس از افشای اطلاعات گروه «ب» است.
در فرابورس، اگر اطلاعات گروه «ب» پیش از ساعت ۱۱ منتشر شود، نماد در همان روز معاملاتی و پیش از پایان بازار بازگشایی خواهد شد.
اما در بورس تهران، در صورت افشای اطلاعات گروه «ب» در ساعات پایانی یا خارج از جلسه معاملاتی، بازگشایی به جلسه معاملاتی بعد موکول می‌شود.
این تفاوت جزئی است، اما برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و تحلیلگران، اهمیت زیادی دارد و بر استراتژی‌های معاملاتی آن‌ها تأثیر می‌گذارد.
در بازار سرمایه، اغلب فعالان بازار افشای اطلاعات گروه «ب» را نسبت به گروه «الف» کم‌اهمیت‌تر تلقی می‌کنند. چرا که بر این باورند محدود بودن دامنه نوسان در بازگشایی نماد پس از افشای اطلاعات «ب» اجازه نمی‌دهد قیمت سهم رشد چشمگیری داشته باشد. اما این دیدگاه ممکن است باعث غفلت از نکته‌ای مهم شود: نقش محافظتی افشای اطلاعات گروه «ب» در شرایط بحرانی بازار.
برای روشن‌تر شدن این موضوع، فرض کنیم شرکتی با افشای اطلاعات گروه «الف» خبرهای مثبتی را در بازار منتشر می‌کند. در شرایطی که بازار روندی صعودی دارد، این نوع افشا می‌تواند منجر به جهش قیمتی قابل توجه در سهم شود، چرا که محدودیتی در دامنه نوسان وجود ندارد. اما اگر همین افشا در روزهایی منتشر شود که جو بازار منفی یا نزولی است، آنچه در عمل رخ می‌دهد می‌تواند کاملاً بر خلاف انتظار باشد. با توجه به آزاد بودن نوسان قیمت در بازگشایی نماد، ممکن است سهم نه‌تنها رشد نکند، بلکه با ریزشی سنگین مواجه گردد و حتی تا منفی ۳۰ درصد نیز سقوط کند. بنابراین، نوسان آزاد در افشای اطلاعات گروه «الف» همیشه هم مزیت به حساب نمی‌آید، بلکه گاهی می‌تواند به ضرر سهامداران تمام شود.
در مقابل، افشای اطلاعات گروه «ب» با محدودیت در نوسان همراه است؛ این ویژگی در واقع نوعی سپر محافظ برای سرمایه‌گذاران محسوب می‌شود. چون در زمان بازگشایی سهم پس از افشای اطلاعات گروه «ب»، قیمت فقط در محدوده‌ای حدود ۵ درصد نوسان خواهد داشت. این موضوع به‌ویژه در بازارهای منفی اهمیت بالایی دارد. به‌عنوان مثال، در تابستان ۱۳۹۹ که بازار سرمایه با افت شدید مواجه بود، بسیاری از سهامداران از بازگشایی نمادها پس از افشای اطلاعات «الف» واهمه داشتند، چرا که با وجود انتشار اخبار مثبت، قیمت سهم‌ها با سقوط مواجه می‌شدند. در آن مقطع، اگر شرکتی به‌جای افشای اطلاعات گروه «الف»، اطلاعات را در قالب گروه «ب» منتشر می‌کرد، می‌توانست از افت شدید قیمت سهم خود جلوگیری کند.
بنابراین برخلاف تصور رایج، افشای اطلاعات گروه «ب» نیز ارزش و اهمیت خاص خود را دارد. محدودیت دامنه نوسان نه‌تنها از هیجانات غیرمنطقی جلوگیری می‌کند، بلکه به سرمایه‌گذاران فرصتی می‌دهد تا با بررسی دقیق‌تر اطلاعات، تصمیمات بهتری در مورد ماندن یا خروج از سهم بگیرند.
از سوی دیگر، یکی از مسائل رایج در بازار سرمایه، تشخیص نوع افشا (الف یا ب) است. در نگاه اول، ممکن است برخی افشاها به‌وضوح در یکی از این دو دسته قرار بگیرند، اما در بسیاری از موارد، این مرز چندان شفاف نیست. ممکن است شرکتی اطلاعاتی را در قالب گروه «ب» منتشر کند، در حالی‌که از نظر برخی تحلیلگران بازار، این اطلاعات آن‌قدر مهم هستند که باید در گروه «الف» طبقه‌بندی شوند. عکس این حالت نیز امکان‌پذیر است: یعنی افشای اطلاعاتی که شرکت آن را گروه «الف» تلقی می‌کند، اما ناظر بازار نظر دیگری دارد و آن را واجد اهمیت بالا نمی‌داند.
در واقع، این ناظر بازار سرمایه است که در نهایت تصمیم‌گیرنده نهایی درباره نوع و اهمیت اطلاعات افشا شده خواهد بود. همان‌طور که قبلاً نیز مطرح شد، هیچ قاعده کاملاً شفاف و رسمی برای قضاوت درباره گروه اطلاعات وجود ندارد. تا زمانی که ناظر، افشای انجام‌شده را تأیید نکند، نمی‌توان به طور قطعی درباره نوع افشا نظر داد. اگرچه در اکثر مواقع، افشای اولیه توسط شرکت پذیرفته می‌شود، اما مواردی نیز وجود داشته که ناظر اطلاعات منتشر شده را در رده‌ای متفاوت ارزیابی کرده و درخواست اصلاح یا تغییر گروه افشا را داده است.
به همین دلیل، سرمایه‌گذاران باید هنگام بررسی افشای اطلاعات، علاوه بر توجه به برچسب گروه، محتوای اطلاعات را نیز به‌دقت تحلیل کنند و صرفاً به عنوان گروه اتکا نکنند. چرا که در برخی موارد، برچسب گروه ممکن است بازتاب دقیقی از اهمیت اطلاعات نباشد.
در مجموع، افشای اطلاعات گروه «ب» نه‌تنها کم‌اهمیت نیست، بلکه می‌تواند ابزاری ارزشمند برای مدیریت ریسک در شرایط خاص بازار باشد. نگاهی آگاهانه و دقیق به محتوای این اطلاعات می‌تواند به سهامداران کمک کند تا تصمیماتی سنجیده و منطقی بگیرند.
افشای اطلاعات گروه «ب» یکی از ابزارهای شفاف‌سازی بازار سرمایه است. اگرچه این اطلاعات نسبت به اطلاعات گروه «الف» اهمیت کمتری دارند، اما همچنان می‌توانند روند قیمتی سهم را تحت تأثیر قرار دهند. آگاهی از زمان و نحوه بازگشایی نماد پس از افشای اطلاعات، برای سهامداران ضروری است.
برای موفقیت در بورس، آشنایی با قوانین و مقررات بازار، خصوصاً موضوعات مرتبط با افشای اطلاعات، الزامی است. سرمایه‌گذارانی که دانش کافی در این زمینه دارند، می‌توانند با تحلیل دقیق‌تر، تصمیمات منطقی‌تری اتخاذ کرده و بازدهی بالاتری کسب کنند. به همین دلیل، توصیه می‌شود پیش از ورود به بازار سرمایه، آموزش‌های لازم در حوزه بورس را فرا گرفته و همواره اخبار و اطلاعات منتشرشده در سامانه کدال را دنبال کنید.
۱. افشای اطلاعات گروه ب چه تفاوتی با گروه الف دارد؟
افشای اطلاعات گروه «الف» به دلیل اهمیت بالای اطلاعات، باعث بازگشایی نماد بدون محدودیت دامنه نوسان می‌شود؛ یعنی سهم ممکن است حتی تا ۳۰ درصد نوسان داشته باشد. اما در افشای اطلاعات گروه «ب»، اطلاعات اهمیت کمتری دارند و نماد با محدودیت نوسان (معمولاً ±۵ درصد) بازگشایی می‌شود.
۲. آیا افشای اطلاعات گروه ب می‌تواند به نفع سهامداران باشد؟
بله. در بازارهای نزولی، افشای اطلاعات گروه «ب» از ریزش‌های شدید قیمت جلوگیری می‌کند، چرا که سهم تنها در دامنه محدود نوسان بازگشایی می‌شود. این امر موجب کاهش هیجانات منفی و کنترل بهتر روند نزولی سهم می‌گردد.
۳. چه کسی تشخیص می‌دهد که افشای یک خبر باید در گروه الف باشد یا ب؟
در ابتدا، شرکت ناشر اطلاعات را در یکی از گروه‌های الف یا ب طبقه‌بندی می‌کند. اما در نهایت، ناظر سازمان بورس تصمیم می‌گیرد که اطلاعات افشا شده در کدام گروه قرار گیرد. اگر ناظر تشخیص دهد که اطلاعات منتشرشده از اهمیت بالاتری برخوردار است، ممکن است آن را از گروه ب به الف منتقل کند یا بالعکس.
۴. آیا می‌توان به‌طور قطعی به نوع افشای اعلام‌شده اعتماد کرد؟
خیر. تا زمانی که ناظر بورس اطلاعات منتشرشده را تأیید نکند، نمی‌توان با اطمینان درباره گروه افشا نظر داد. در برخی موارد ممکن است اطلاعات به‌عنوان گروه «ب» اعلام شود، اما ناظر آن را رد کرده یا به گروه «الف» منتقل کند. بنابراین، تحلیل محتوای اطلاعات منتشره توسط سرمایه‌گذاران اهمیت بیشتری دارد تا صرفاً تکیه بر نوع گروه.