در سال‌های اخیر، موضوع سهام عدالت به یکی از دغدغه‌های مهم اقتصادی خانواده‌های ایرانی تبدیل شده؛ مخصوصاً در شرایطی که یکی از اعضای خانواده فوت کرده و سهام عدالت وی همچنان در سامانه‌ها ثبت شده باقی مانده است. بسیاری از وراث نمی‌دانند چگونه می‌توانند به صورت قانونی این دارایی را به نام خود منتقل کنند یا اصلاً چه مراحلی را باید برای ثبت نام و احراز هویت طی کنند.
در این مقاله از سایت کارگزاری خوارزمی، به زبانی ساده اما کاملاً جامع، به بررسی فرآیند ثبت نام سهام عدالت متوفیان در سامانه سجام و نحوه انتقال قانونی آن به وراث می‌پردازیم. اگر شما هم یکی از وراث هستید یا قصد دارید اطلاعات دقیقی در این زمینه کسب کنید.
یکی از مهم‌ترین دلایلی که انتقال سهام عدالت متوفیان به وراث باید به صورت رسمی و قانونی انجام شود، جلوگیری از بروز اختلافات خانوادگی، شفاف سازی دارایی‌های باقی مانده و ثبت صحیح مالکیت در سامانه‌های بورسی است. در بسیاری از موارد، به دلیل عدم آگاهی خانواده‌ها، سهام فرد متوفی سال‌ها بدون استفاده باقی می‌ماند و حتی سود سالیانه‌ای که به این سهام تعلق می‌گیرد نیز به حسابی غیرقابل دسترس واریز می‌شود.
با پیگیری دقیق و ثبت درخواست در سامانه‌های مرتبط، می‌توان به شکلی شفاف این دارایی را وارد چرخه اقتصادی خانواده کرد و از منافع آن بهره‌مند شد.
برای شروع فرآیند انتقال سهام عدالت، وراث باید در وهله‌ی اول خودشان در سامانه سجام ثبت نام کنند. ثبت نام در سجام، به عنوان یکی از پایه‌های اصلی احراز هویت و فعالیت بورسی در کشور، امری کاملاً ضروری است. در این مرحله، اطلاعات هویتی، شماره شبای بانکی، آدرس و مشخصات کامل فرد در سامانه ثبت می‌شود. بدون ثبت نام در سجام، حتی اگر حکم انحصار وراثت نیز صادر شده باشد، امکان پیگیری حقوقی سهام عدالت وجود نخواهد داشت.
پس از ثبت نام در سجام، گام بعدی، احراز هویت است که می‌تواند به صورت حضوری یا غیرحضوری انجام شود. احراز هویت کمک می‌کند تا هویت وارثان برای سامانه‌های دولتی و نهادهای ناظر محرز شود. احراز هویت غیرحضوری معمولاً از طریق اپلیکیشن‌های مورد تأیید و با استفاده از کارت ملی هوشمند انجام می‌شود. دقت داشته باشید که این مرحله، یک بار برای همیشه انجام خواهد شد و پس از آن فرد می‌تواند به عنوان یک فعال بورسی در سامانه‌ها شناسایی شود.
بدون داشتن گواهی انحصار وراثت، هیچ مرجعی اجازه تغییر مالکیت سهام را نخواهد داشت. این گواهی توسط مراجع قضایی و از طریق دفاتر خدمات قضایی قابل دریافت است. در این گواهی، نام تمامی وراث قانونی و سهم الارث هر کدام به دقت مشخص شده. این مدرک در کنار سایر مدارک، برای ارسال به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و سازمان بورس الزامیست.
پس از تهیه گواهی انحصار وراثت، وراث باید به یکی از کارگزاری‌های رسمی مراجعه کنند. این کارگزاری‌ها مسئولیت پیگیری انتقال رسمی سهام را بر عهده دارند. با ارائه مدارک، از جمله گواهی انحصار وراثت، کارت ملی وراث، و ثبت نام در سجام، کارگزاری می‌تواند فرآیند انتقال را به شکل قانونی آغاز کند. برخی کارگزاری‌ها امکان ارسال مدارک به صورت آنلاین را نیز فراهم کرده‌اند.
شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، نهاد اصلی در مدیریت دارایی‌های بورسی است. پس از تأیید مدارک از سوی کارگزاری، درخواست انتقال سهام به این شرکت ارسال می‌شود. پس از بررسی و تطابق مدارک، این شرکت نسبت به اعمال تغییرات در سامانه جامع دارایی‌ها اقدام می‌کند و سهام فرد متوفی به نسبت سهم الارث، در پرتفوی بورسی وراث ثبت خواهد شد.
یکی از سوالات مهم این است که سودهای واریز شده به حساب فرد متوفی چه می‌شود؟ اگر سودها به شماره شبا متوفی واریز شده باشد، پس از ارائه گواهی انحصار وراثت، امکان پیگیری برای برداشت این مبالغ توسط وراث وجود دارد. در برخی موارد نیز، سودها در شرکت سپرده‌گذاری باقی مانده و پس از انتقال قانونی سهام، به حساب شبا وارثان واریز می‌گردد.
در صورتی که متوفی در زمان حیات خود، اقدام به آزاد سازی سهام عدالت کرده باشد (چه به روش مستقیم چه غیرمستقیم)، این سهام پس از انتقال، در پرتفوی بورسی وارثان ثبت خواهد شد. اگر آزاد سازی به روش غیرمستقیم بوده باشد، وراث سهام‌دار شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی خواهند شد و می‌توانند سهام خود را در بورس معامله کنند.
در واقع انتقال سهام عدالت فرآیندی اداری و قانونی بوده که در برخی مراحل آن، پرداخت هزینه‌هایی الزامیست. این هزینه‌ها شامل هزینه دریافت گواهی انحصار وراثت، حق الزحمه کارگزاری‌ها، و برخی هزینه‌های مربوط به ثبت در شرکت سپرده‌گذاری مرکزیست. با این حال، این هزینه‌ها نسبت به ارزش دارایی، کاملاً معقول و قابل قبول است.
پاسخ به این سوال بستگی به تصمیم وراث دارد. اگر قرار است سهام بین همه‌ی وراث تقسیم شود، بله، تمام وراث باید در سامانه سجام ثبت نام کرده و احراز هویت شوند. اما اگر تنها یک یا چند نفر از وراث قرار است سهم دیگران را خریداری کنند، کافیست آن افراد در سجام ثبت نام کرده باشند و سایر وراث رضایت نامه رسمی به آنان بدهند.
خیر، تا زمانی که سهام متوفی به صورت رسمی و قانونی به وراث منتقل نشده باشد، امکان فروش یا انتقال آن در بازار بورس وجود ندارد. هرگونه اقدام به فروش بدون طی مراحل قانونی، تخلف محسوب می‌شود و ممکن است مشکلات حقوقی به دنبال داشته باشد.
مدت زمان دقیق این فرآیند به سرعت آماده سازی و ارائه مدارک بستگی دارد. در صورت کامل بودن مدارک، معمولاً ظرف یک تا دو ماه فرآیند انتقال نهایی می‌شود. عواملی مانند مراجعه به مراجع قضایی، دریافت گواهی‌ها و پاسخ‌دهی شرکت سپرده‌گذاری می‌تواند در زمان نهایی تأثیرگذار باشد.
وراث می‌توانند از طریق کارگزاری که فرآیند انتقال را آغاز کرده، وضعیت درخواست خود را پیگیری کنند. در آخر، از طریق سامانه دارا یا پرتفوی بورسی خود نیز می‌توانند متوجه شوند که آیا سهم متوفی به آنان منتقل شده یا خیر.
مدارک لازم شامل گواهی انحصار وراثت، کارت ملی و شناسنامه وراث، شماره شبای بانکی وراث، کد پیگیری ثبت نام سجام و فرم رضایت نامه بین وراث (در صورت لزوم) است. جمع‌آوری و ارائه دقیق این مدارک باعث تسریع در فرآیند انتقال می‌شود.
در پایان، فرآیند ثبت نام سهام عدالت متوفیان در سجام و انتقال قانونی آن به وراث، گرچه امکان دارد در ابتدا پیچیده به نظر برسد، اما با آگاهی از مراحل قانونی و پیگیری منظم، به راحتی قابل انجام است. این دارایی ارزشمند نباید به خاطر ناآگاهی یا سهل انگاری، از چرخه اقتصادی خانواده حذف شود. توصیه می‌شود که وراث، در انتخاب کارگزاری‌ها دقت کافی داشته باشند و از خدمات حرفه‌ای و قانونی استفاده کنند.
در این مسیر، سایت خوارزمی با ارائه خدمات مختلف آماده پاسخگویی به سوالات شماست.