سهام عدالت یکی از مفاهیم اساسی در حوزه اقتصاد و مدیریت است که در سال‌های اخیر به عنوان یکی از ابزارهای اصلی توسعه اقتصادی و اجتماعی مطرح شده است. این مفهوم از خصوصی‌سازی و اشتراک‌گذاری مالکیت در شرکت‌ها برای افراد جامعه به‌طور گسترده‌ای مورد توجه قرار گرفته است.
در این رویکرد، سهام عدالت نه تنها به دولت کمک می‌کند تا از مالکیت مستقیم در شرکت‌ها کاسته و سهامی از آنها به مردم انتقال یابد، بلکه افراد نیز امکان مشارکت در مدیریت و سهامداری در شرکت‌هایی که قبلاً مالکیت آنها به صورت انحصاری در دست دولت بوده را پیدا می‌کنند.
این ابزار باعث افزایش تعامل اجتماعی و افزایش نقش شهروندان در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با امور اقتصادی می‌شود و به توازن بیشتری در توزیع ثروت و فرصت‌های اقتصادی کمک می‌کند.
با تعریفی که در پایگاه اطلاع رسانی سهام عدالت آمده است، می‌توان گفت که فروش تسهیلات بخشی از سهام شرکت‌های دولتی به اقشار پایین درآمد جامعه را به‌عنوان نوعی یارانه یا حمایت از این اقشار در نظر گرفت. این طرح، که در دولت نهم اجرایی شده است، جزو برنامه‌های اصلی دولت در راستای بهبود رفاه و حمایت از افراد کم درآمد و فقیر قرار گرفته و تحت حمایت و پشتیبانی دولت بارها قرار گرفته است.
هدف اصلی از اجرای سهام عدالت، کاهش مالکیت دولت در بنگاه‌های اقتصادی و ترویج خصوصی‌سازی است. این برنامه همچنین به کمک افراد کم درآمد و آسیب‌پذیر می‌آید؛ از جمله اهداف دیگر این برنامه عبارتند از:
- استقلال‌بخش کردن خانوارهای نیازمند از کمک‌های مالی مستقیم دولت
- تسریع در فرآیند خصوصی‌سازی با انتقال سهام شرکت‌های دولتی
- به‌کارگیری روش‌های شفاف و صحیح برای واگذاری سهام شرکت‌ها
- کوچک‌سازی دولت و افزایش مشارکت مردمی در مدیریت امور کشوری
- توزیع منصفانه‌تر ثروت و درآمد در جامعه
- افزایش نقش بخش تعاون در اقتصاد کشور
به طور خلاصه، سهام عدالت نه تنها به ایجاد اقتصادی پویا کمک می‌کند بلکه به تسهیل دسترسی افراد به منابع و فرصت‌های اقتصادی نیز کمک می‌کند.
قبل از اجرای طرح سهام عدالت، فرآیند خصوصی‌سازی در کشور با کندی پیش می‌رفت و مقدار قابل توجهی از سهام شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی و تعاونی واگذار شده بود. با تغییرات اساسی در تفسیر قانون اساسی در سال ۱۳۸۵، دولت موفق به واگذاری ۸۰ درصد سهام شرکت‌های بزرگ دولتی به بخش خصوصی و تعاونی شد.
این واگذاری شامل شرکت‌های بزرگی مانند خودروسازی، فولاد، معادن، بیمه، بانک، هواپیمایی، کشتیرانی، نیروگاه‌ها، مخابرات و نفت و گاز بود. برای اجرای این طرح، ابتدا افراد مستحق مشخص شدند و سپس شرکت‌های دولتی به زیرمجموعه سازمان خصوصی‌سازی منتقل شدند.
به این ترتیب، شرکت‌های تعاونی عدالت در سطح شهرستان‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی در سطح استان‌ها تشکیل شدند. این طرح با هدف افزایش ثروت خانوارهای کم درآمد و توزیع عادلانه‌تر ثروت در کشور اجرا شد. در مرحله اول، سهام به گروه‌های مشمول مانند کمیته امداد، سازمان بهزیستی و رزمندگان بیکار تخصیص یافت و برگه‌های سهام به آنها اهدا شد.
ارزش این برگه‌ها در ابتدا ۵۰۰ هزار تومان بود و سپس به یک میلیون تومان افزایش یافت. همچنین، برای گروه‌های کم درآمد، تخفیفی در قیمت هر سهم در نظر گرفته شده و بخشی از مبلغ سهم از محل سود شرکت به آنها بازپرداخت می‌شد.
اهداف دولت از اجرای این طرح شامل موارد زیر بوده است:
۱. تقویت استقلال خانوارهای نیازمند و کاهش وابستگی آنها به حمایت‌های مالی مستقیم دولتی
۲. افزایش سرعت فرآیند خصوصی‌سازی از طریق فروش سهام شرکت‌های دولتی
۳. استفاده از روش‌های شفاف و صحیح برای فروش سهام شرکت‌ها
۴. کاهش نقش و حجم دولت و افزایش مشارکت مردمی در مدیریت امور کشوری
۵. ترویج و گسترش حوزه تعاون در کشور
۶. توزیع منصفانه‌تر ثروت و درآمد در سراسر کشور
.jpg)
در مرحله اول واگذاری سهام عدالت، بیش از 42 میلیون نفر مخاطبان مختلف، از جمله مددجویان کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی، زنان سرپرست خانوار، کارمندان و همچنین بازنشستگان دولتی، عمومی و علاوه بر آن بازنشستگان لشکری و کشوری، کارگرانی که بصورت فصلی مشغول هستند، روستاییان و عشایر و گروه‌های که کم جمعیت هستند، سهام عدالت شامل حال آنها شده است.
در دور دوم ثبت‌نام سهام عدالت در سال 1402، سه گروه ایثارگران سه دهک اول، افراد تحت پوشش کمیته امداد خمینی و سازمان بهزیستی، و مشمولان جدید، با تخفیف 50 درصدی سهام عدالت جدید را به ارزش 10 میلیون تومان دریافت کردند. این افراد می‌توانند پس از اعلام رسمی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، به صورت آنلاین در سامانه استعلام و آزادسازی سهام عدالت ثبت نام کنند.
مبلغ سهام عدالت مشمولان جدید، به صورت اقساط طی 10 سال از محل سود سالانه شرکت‌های موجود در سهام عدالت برداشت می‌شود. این مشمولان باید بدانند که تا زمان تسویه، امکان آزادسازی و فروش سهام عدالت وجود ندارد و سهام‌ها به عنوان وثیقه نزد سازمان خصوصی‌سازی باقی می‌ماند.
دولت با هدف افزایش جمعیت، پس از مدتی، اوراق صندوق سرمایه‌گذاری را به نوزادان واگذار می‌کند، اما برنامه‌ای برای ثبت نام سهام عدالت کودکان ارائه نشده است.
افرادی که به عنوان مشمولان سهام عدالت شناخته می‌شوند شامل چند گروه مختلف هستند:
۱. مددجویان کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی که به عنوان گروه تخفیف‌دار شناخته می‌شوند، سود سهام مربوط به عملکرد سال‌های ۹۵ و ۹۶ را دریافت کرده‌اند. به زبان دیگر، اعضای این گروه‌ها، سودهای مربوط به عملکرد سهام خود در سال‌های ۹۵ و ۹۶ را دریافت کرده‌اند.
۲. روستاییان و عشایر که سود عملکرد سال‌های ۹۵ و ۹۶ را به طور کامل دریافت کرده‌اند.
۳. کارگران فصلی ساختمانی که نیز سود مربوط به عملکرد سال‌های ۹۵ و ۹۶ را دریافت کرده‌اند.
۴. گروه سایر اقشار شامل خبرنگاران، زنان سرپرست خانوار، طلاب، خادمان مساجد و ... که همچنین سود عملکرد سال‌های ۹۵ و ۹۶ را به طور کامل دریافت کرده‌اند.
۵. کارمندان و بازنشستگان دولتی، دستگاه‌های عمومی و بازنشستگان کشوری و لشکری که نیز به عنوان مشمولان سهام عدالت شناخته می‌شوند.
می‌توانید به وب‌سایت www.samanese.ir برای استعلام سهام عدالت، مراجعه کرده و در ابتدا با وارد کردن کد ملی و خمچنین اطلاعات شخصی، اطلاعات مربوط به سهام خود را که در آن سامانه ثبت شده است، مشاهده نمایید. به زبان دیگر، با ورود به این وب‌سایت و وارد کردن اطلاعات مورد نیاز، می‌توانید اطلاعات مرتبط با سهام خود را استعلام کنید.
در برگه سهام، شامل ۷ ردیف، جزئیاتی از سهام شما نمایش داده می‌شود. این اطلاعات شامل ارزش سهام تخصیصی اولیه بر اساس تعداد اعضای خانواده، مجموع مبالغ دریافتی از دولت به عنوان سود سهام، مبلغ سود نقدی پرداخت شده، ارزش اقساط تسویه شده، میزان تخفیف دو دهک اول، باقی‌مانده ارزش اولیه سهام تخصیصی که پرداخت نشده است، و دارایی مشمول (مبلغی که از سهام شما پرداخت شده و حالا به نام شما متعلق است) می‌باشد.
در آغاز توزیع سهام عدالت، ارزش هر سبد سهام معادل 500 هزار تومان بود و این ارزش به حداکثر یک میلیون تومان قابل افزایش بود. در صورتی که در زمان ثبت نام ارزش سهام عدالت افزایش نیافته باشد، امکان تغییر آن در حال حاضر وجود ندارد.
در حال حاضر، چهار سبد سهام عدالت با ارزش‌های 409 هزار، 492 هزار، 532 هزار و یک میلیون تومان وجود دارد و ارزش روز سهام عدالت به وضعیت بازار سرمایه و ارزش روز سهام شرکت‌ها وابسته است. افرادی که سهام عدالت دارند و اطلاعاتی از ارزش روز سهام خود ندارند، می‌توانند به وب‌سایت sahamedalat.ir مراجعه کنند تا اطلاعات لازم را بدست آورند و سهام خود را استعلام کنند.
استعلام سهام عدالت از اهمیت بسزایی برخوردار است زیرا این ابزار به شما امکان می‌دهد تا از وضعیت دارایی‌ها و ارزش سهام خود آگاه شوید. از طریق سامانه یکپارچه ذینفعان، می‌توانید به‌روزرسانی‌های مربوط به سودهای دریافتی، میزان دارایی‌ها و ارزش سهام عدالت خود را مشاهده کنید. این اطلاعات می‌تواند به شما کمک کند تا تصمیمات بهتری در مورد مدیریت سرمایه‌های خود بگیرید.
استعلام سهام عدالت به شما این امکان را می‌دهد که مسائلی مانند احتمال وجود اشتباه در تعداد سهام در پرتفوی شما را تشخیص دهید. در صورتی که مشکلی به چشم می‌خورد، می‌توانید با تماس با پشتیبانی کارگزاری خوارزمی، این اختلالات را بررسی و رفع کنید.
درگاه یکپارچه ذینفعان بازار سرمایه به عنوان یک ابزار مهم برای دسترسی به اطلاعات و خدمات مرتبط با بازار سرمایه معرفی می‌شود. این درگاه زیرمجموعه شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه است و از طریق آن، افراد می‌توانند به اطلاعات مربوط به دارایی‌ها و سرمایه‌های خود دسترسی پیدا کنند. استفاده از این درگاه نیازمند داشتن کد سجام است که با وجود آن، امکان استفاده از خدمات مختلف ارائه شده توسط درگاه را خواهید داشت.
.jpg)
از سال 1399، سود سهام عدالت به دو مرحله سالانه به حساب دارندگان سهام واریز می‌شود. با این حال، برخی از افراد به دلایل مختلفی همچون عدم ثبت نام در سامانه، اشتباه در ثبت شماره شبا، مسدود بودن حساب بانکی و غیره، قادر به دریافت سودهای خود نشده‌اند. در صورتی که این نواقص اصلاح شود، سودهایی که پیش‌تر به حساب آنها واریز نشده بود، به حساب آنها واریز خواهد شد.
سود سهام عدالت به شکلی است که به هر فرد در خانواده، براساس ثبت نام و شماره شبای خود، واریز می‌شود، به این معنا که تمام سودهایی که برای یک خانوار منتج به حساب سرپرست آن خانوار می‌شود، به صورت متفاوت بین اعضای آن خانوار تقسیم نمی‌شود. هر فرد، با ثبت نام جداگانه، اطلاعات حساب بانکی خود را در سامانه ثبت کرده و سود سهام خود را مستقیماً به حساب خود دریافت می‌کند، بدون اینکه نیاز به دریافت از سرپرست خانوار داشته باشد.
مردم می‌توانند وضعیت سهام خود را از طریق وب‌سایت مربوطه پیگیری کرده و به دستور روند توزیع سود دست پیدا کنند. البته دوره مجاز برای واریز سهام به پایان رسیده و از آن زمان، به دلیل نقص قانونی، ثبت و توزیع سهام به افراد جدید انجام نمی‌شود. در صورتی که روند جدیدی برای ثبت نام افراد تازه شکل گیرد، اعلامات مربوطه از طریق منابع رسمی دولتی صورت خواهد گرفت.
عرضه سهام عدالت در بورس مواجه با چالش‌هایی است که باید به آنها توجه شود. این عمل نیازمند تصویب توسط مجلس شورای اسلامی است و در صورتی که مالکیت سهام به شرکت‌های تعاونی سهام عدالت استانی تعلق داشته باشد، عرضه در بورس امکان‌پذیر نیست و باید از ساختار قبلی جدا شود. حضور همه سهامداران در بورس می‌تواند سیستم بورس را مختل کند و نیاز به بسترسازی مناسب دارد.
روش‌های مختلفی برای عرضه وجود دارد، از جمله عرضه مستقیم و ETF ها، اما هر کدام نقاط ضعف و قوت خاص خود را دارند. برای اینکه روش مناسبی برای عرضه سهام مشخص شود، نمایندگان مجلس و دولت باید با همکاری یکدیگر عمل کنند. به دلیل کمبود علاقه به روش عرضه بلوکی، دولت باید راهکارهای جدیدی را برای واگذاری سهام در نظر بگیرد، به طوری که فرایند واگذاری سهام دولت و شرکت‌های بورسی و فرابورسی را تسهیل کند.
بعضی از دارندگان سهام عدالت به دنبال افزایش ارزش سهام خود هستند. اما لازم به ذکر است که در حال حاضر امکان فروش و افزایش سهام عدالت وجود ندارد. اگر قصد دارید سرمایه گذاری کنید، می‌توانید به جای آن، اوراق صندوق‌های سرمایه گذاری را خریداری کنید.
.jpg)
برای فروش سهام عدالت، در صورتی که امکان فروش وجود داشته باشد، می‌توانید به دو روش مستقیم یا غیرمستقیم اقدام کنید.
در این روش، شما می‌توانید تا 30 درصد از سبد سهام عدالت خود را به صورت مستقیم فروشید. برای این کار، باید از طریق کارگزاری‌ها مانند کارگزاری خوارزمی یا بانک‌ها درخواست فروش سهام خود را ثبت کنید. اما لازم به ذکر است که پس از ثبت سفارش، در صورتی که حجم بالایی از فروش سهام انجام شود، امکان فروش مستقیم سهام متوقف خواهد شد.
در این روش، شما هیچ دخالتی در مدیریت سهام خود ندارید و در فواصل زمانی مشخص، صرفاً سود حاصل از سهامتان را دریافت می‌کنید.
هم اکنون، امکان فروش سهام عدالت در هیچ حالتی وجود ندارد. اما طبق اعلام رئیس اتاق تعاون، در صورت برگزاری مجامع شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی، تا شهریور 1403 مالکیت سهام به مردم منتقل شده و امکان معامله فراهم خواهد شد.
به زبان دیگر، تا پایان شهریور 1403، با برگزاری مجامع شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی، مالکیت سهام به مردم منتقل شد و این اقدام امکان معامله سهام را فراهم کرده است.
در مربوط به فروش سهام عدالت توسط بانک‌ها، جزئیات زیر مورد توجه قرار می‌گیرد:
1. در صورت انتخاب سهامی برای فروش مالک حق اعتراض ندارد. به زبان دیگر، مالکیت سهام عدالت موجب می‌شود که فرد مالک سهام حق اعتراض به زمان و قیمتی که سهامش برای فروش انتخاب می‌شود را نداشته باشد و این تصمیمات به عهده مراجع ذی‌صلاح قرار می‌گیرد.
2. در مرحله اول، کارگزاری مجاز به فروش تنها ۳۰٪ از مجموع تعداد سهام شرکت‌ها یا ارزش ریالی سهام می‌باشد.
3. کارگزار مجاز است سهام را با هر قیمتی که در لحظه فروش در بازار ممکن است به فروش برساند.
4. کارگزار با هماهنگی ناظر بازار حق انتخاب زمان فروش و همچنین سهامی که باید فروخته شود را دارد. به زبان دیگر، کارگزار با همکاری ناظر بازار، مسئول انتخاب زمان مناسب برای فروش سهام و انتخاب سهام‌هایی که باید به فروش برسند، می‌باشد.
5. مدت اعتبار سفارش تا اجرای آن است و مالک سهام حق تغییر و لغو آن را ندارد.
6. پس از فروش، وجوه ناشی از فروش سهام از طریق کارگزاری به بانک پرداخت و به حساب بانکی فرد واریز می‌شود.
7. تمامی هزینه‌های اجرایی سفارش از جمله کارمزد، مالیات فروش و حق العمل کاری بانک بر عهده فرد مالک سهام عدالت است و باید از مبلغ ناشی از فروش سهام کسر شود.
.jpg)
به دلیل عدم تطابق میزان سود عایدی با میزان بدهی مشمولین، ارزش سهام عدالت برخی افراد علی رغم مبلغ درج شده در برگه، کمتر از یک میلیون تومان است.
این موضوع به دلیل محاسبه ارزش سهام بر اساس میزان اقساط وصول شده از طریق سود شرکت‌های سرمایه‌گذاری در طول ده سال گذشته است. همچنین، مقدار سود دریافتی از سهام عدالت قبل از سال ۱۳۹۵ نیز به ارزش سهام تخصیصی کاهش داده شده است.
همچنین، برخی از مشمولین از تخفیف ۵۰ درصدی در بهای واگذاری سهام بهره‌مند شده‌اند که حداکثر ارزش سهام آنها به معادل ۱۰ میلیون ریال محدود شده است. بنابراین، مشمولان باید در نظر داشته باشند که در حال حاضر امکان افزایش ارزش سهام به بیش از یک میلیون تومان وجود ندارد.
سخن آخر
سهام عدالت نه تنها به معنای توزیع عادلانه‌ی سهام و ثروت، بلکه نمادی از توسعه اقتصادی و افزایش شفافیت و عدالت اجتماعی است. این طرح نقطه شروعی بوده است برای کاهش نوسانات اقتصادی و افزایش اعتماد عمومی به نظام مالی.
با ارتقاء سیستم‌ها و فرآیندهای مربوط به سهام عدالت، می‌توان به رشد پایدار و توسعه اقتصادی منطقه‌ای و ملی کمک کرد. همچنین، توسعه بازار سرمایه و ترویج فرهنگ سرمایه‌گذاری در جامعه، از جمله اهداف مهمی است که اجرای موفق این برنامه می‌تواند به دستاوردهای آن منجر شود.
در صورت نیاز به دریافت اطلاعات بیشتر با کارگزاری خوارزمی تماس حاصل فرمائید.
سوالات متداول
۱. سهام عدالت چیست؟
سهام عدالت سهامی هستند که به شهروندان و خانوارهای مختلف به طور عادلانه و بر اساس فاکتورهایی مانند درآمد، تعداد افراد خانوار، وضعیت اجتماعی و ... اختصاص می‌یابند.
۲. چه اهدافی از عرضه سهام عدالت وجود دارد؟
اهداف اصلی شامل کاهش مالکیت دولت در بنگاه‌های اقتصادی، افزایش شفافیت و عدالت اجتماعی، توزیع متعادل ثروت و افزایش تصدی‌گری مردمی است.
۳. چگونه می‌توان به ثبت نام در سهام عدالت اقدام کرد؟
ثبت نام در سهام عدالت از طریق سایت‌ها و سامانه‌های مربوطه انجام می‌شود که توسط دولت یا سازمان‌های مربوطه راه‌اندازی می‌شوند.
۴. آیا امکان فروش سهام عدالت وجود دارد؟
در حال حاضر، امکان فروش سهام عدالت وجود ندارد و فقط مشمولان قبلی امکان مدیریت سهام خود را دارند.
۵. چگونه می‌توان سود سهام عدالت را دریافت کرد؟
سود سهام عدالت به حساب سهامداران واریز می‌شود و آنها می‌توانند از طریق حساب بانکی خود به آن دسترسی پیدا کنند.
۶. چه چالش‌هایی در رابطه با عرضه سهام عدالت در بورس وجود دارد؟
چالش‌هایی مانند نیاز به تصویب مجلس، مالکیت تعاونی‌های استانی، و مسائل مربوط به نظام بورسی از جمله مواردی است که ممکن است در رابطه با عرضه سهام عدالت وجود داشته باشد.