ضریب بتا (β) یک معیار است که میزان ریسک سیستماتیک یا نوسانات یک سهم را در مقایسه با شاخص کل بازار بورس نشان می‌دهد. در مورد فروش سهم و خرید بورس، سهم‌هایی که ضریب بتا بالاتر از ۱ دارند، نسبت به شاخص کل، ریسک بیشتری را تجربه می‌کنند. در مقابل، سهم‌هایی که ضریب بتا کمتر از ۱ دارند، نسبت به شاخص کل، ریسک کمتری دارند. اگر ضریب بتا برابر با ۱ باشد، یعنی ریسک آن سهم با ریسک شاخص کل برابر است. ضریب بتا به طور عمده برای ارزیابی رابطه بین ریسک سیستماتیک و بازده مورد انتظار در سهام به کار می‌رود. در ادامه در این مقاله از وبسایت کارگزاری خوارزمی، به زبانی ساده‌تر درباره ضریب بتا و نحوه محاسبه آن توضیح خواهیم داد.
ضریب بتا معیاری است که برای اندازه‌گیری میزان ریسک یک سهم یا سبدی از سهم‌ها نسبت به کل بازار استفاده می‌شود. در بورس ایران، شاخص کل نشان‌دهنده میزان حرکت کلی سهم‌ها است، و بنابراین میزان ریسک یک سهم بر اساس انحراف آن نسبت به شاخص کل سنجیده می‌شود. به زبان ساده، ضریب بتا نشان می‌دهد که سهم شما نسبت به حرکت کلی بازار (که با شاخص کل مشخص می‌شود) هم جهت بوده است یا خیر و این هم‌جهتی تا چه اندازه است. برای روشن‌تر شدن موضوع، به یک مثال توجه کنید.
فرض کنید شما در مورد خرید بورس، مثلا سهام شرکت تامین اجتماعی با نماد «شستا» را خریده‌اید. پس از یک ماه، قیمت شستا ۱۰ درصد کاهش یافته است. در همین مدت، شاخص کل نیز ۱۰ درصد کاهش یافته است. این مثال نشان می‌دهد که سهم شما با شاخص کل هم جهت است. در چنین حالتی، ضریب بتا برابر با ۱ است.
برای محاسبه ضریب بتا در بورس، ابتدا باید به اطلاعات قیمت سهم و شاخص کل دسترسی پیدا کنید. می‌توانید این اطلاعات را از سایت Tsetmc.com به دست آورید. سپس با محاسبه بازده سهام و بازار در یک بازه زمانی مشخص، این اعداد را در فرمول محاسبه ضریب بتا قرار دهید.در مسئله صندوق سرمایه گذاری در بورس، به این مورد باید دقت شود.
ضریب بتا در بورس برای سنجش ریسک و بازدهی یک سهم، یک سبد سهام یا یک صنعت خاص کاربرد دارد. سرمایه‌گذاران می‌توانند با محاسبه این ضریب، تصمیمات بهتری درباره خرید یا فروش سهام بگیرند. البته باید توجه داشت که برای تصمیم‌گیری نهایی، باید سایر فاکتورهای تحلیل تکنیکال و بنیادی نیز مد نظر قرار گیرند.
زمانی که تنها یک سهم در پرتفوی خود دارید، با محاسبه ضریب بتا آن سهم می‌توانید میزان حرکت و نوسان قیمت آن را نسبت به شاخص کل بسنجید.
اگر یک سبد سهام یا یک صندوق سرمایه‌گذاری دارید، باید ضریب بتا هر یک از سهم‌ها را محاسبه کرده و سپس میانگین آنها را بگیرید. این کار به شما کمک می‌کند تا بدانید که حرکت شاخص کل با سبد سهام یا صندوق سرمایه‌گذاری شما هم‌جهت است یا خیر.
برای ارزیابی میزان ریسک سیستماتیک یک صنعت خاص در بورس، می‌توانید از میانگین ضریب بتا سهام موجود در آن صنعت استفاده کنید. اگر ضریب بتا یک صنعت برابر با ۰.۷ باشد، به این معنی است که بازدهی آن صنعت به میزان ۳۰ درصد کمتر از حرکت کلی بازار خواهد بود. به این ترتیب، با در نظر گرفتن ضریب بتا می‌توانید تصمیمات سرمایه‌گذاری بهتری بگیرید و ریسک‌های موجود را بهتر مدیریت کنید.
ضریب بتا مثبت نشان‌دهنده هم‌جهت بودن بازده سهم و شاخص کل است. به عبارت دیگر، ضریب بتا مثبت یعنی با افزایش بازده شاخص کل، بازده سهم نیز افزایش می‌یابد و بالعکس، با کاهش بازده شاخص کل، بازده سهم نیز کاهش پیدا می‌کند.
ضریب بتا منفی نشان‌دهنده غیرهم‌جهت بودن بازده سهم و شاخص کل است. در این حالت، با افزایش بازده شاخص کل، بازده سهام کاهش می‌یابد و با کاهش بازده شاخص کل، بازده سهام افزایش پیدا می‌کند.
سهام‌هایی که ضریب بتا بیشتر از یک دارند، به عنوان سهام تهاجمی شناخته می‌شوند. این نوع سهام‌ها پتانسیل بازدهی و ریسک بیشتری نسبت به شاخص کل دارند. همان‌طور که می‌دانید، سود و ریسک نسبت مستقیمی با هم دارند؛ یعنی هرچه میزان سود بیشتر باشد، میزان ریسک نیز بیشتر خواهد بود. خرید و فروش سهام تهاجمی دارای ریسک بالاتری است.
سهام‌هایی که ضریب بتا آنها کمتر از یک باشد، به عنوان سهام تدافعی شناخته می‌شوند. این نوع سهام‌ها پتانسیل بازدهی و ریسک کمتری نسبت به شاخص کل دارند. خرید و فروش سهام تدافعی دارای ریسک کمتری است.
ضریب بتای کل بازار همیشه برابر با ۱ در نظر گرفته می‌شود، بنابراین ضریب بتای شاخص کل بورس برابر با ۱ است. حالا باید ببینیم که ضریب بتای سهام مورد نظر ما چه عددی است. تفسیر انواع ضریب بتا به شرح زیر است:
اگر ضریب بتا برای سهم شما برابر با ۱ باشد، به این معنی است که حرکت قیمت سهام شما و شاخص کل هم جهت و هم اندازه است. یعنی اگر شاخص کل ۱۰ درصد افزایش یابد، سهام شما نیز ۱۰ درصد افزایش خواهد یافت.
اگر ضریب بتای سهام شما بیشتر از ۱ باشد، نوسانات و حرکات قیمتی سهم شما بیشتر از حرکت کلی بازار یا شاخص کل خواهد بود. به همین دلیل، سهم شما پرریسک‌تر محسوب می‌شود.
اگر ضریب بتای سهام شما کمتر از ۱ باشد، دارایی شما کم‌ریسک است زیرا نوسانات قیمت آن نسبت به شاخص کل کمتر است. مثلاً اگر ضریب بتای سهام شما برابر با ۰.۳ باشد، با افزایش ۱۰۰ درصدی شاخص کل، سهم شما ۳۰ درصد افزایش قیمت خواهد داشت. همچنین اگر شاخص کل ۱۰۰ درصد کاهش یابد، سهم شما تنها ۳۰ درصد افت خواهد داشت.
وقتی ضریب بتای یک سهم صفر است، هیچ رابطه‌ای بین افزایش و کاهش شاخص کل و سهم وجود ندارد. به عبارت دیگر، نوسان قیمت این سهم از حرکت کلی بازار تأثیر نمی‌گیرد.
ضریب بتای منفی به این معنا است که حرکت سهم شما برعکس حرکت شاخص کل است. ضریب بتای ۱- نشان می‌دهد که اگر شاخص کل ۲۰ درصد رشد کند، سهم شما ۲۰ درصد افت خواهد داشت.
اگر ضریب بتای سهم شما کمتر از ۱- باشد، علاوه بر اینکه نوسانات قیمت سهم و شاخص کل عکس یکدیگر هستند، نوسانات سهم بیشتر از شاخص کل و در نتیجه پرریسک‌تر است. مثلاً اگر ضریب بتای سهم شما در بورس ۲- باشد، با افزایش ۳۰ درصدی شاخص کل، سهام شما ۶۰ درصد کاهش خواهد یافت. یعنی با ضریب بتای ۲-، سهم شما به اندازه دو برابر و در جهت عکس شاخص کل حرکت می‌کند.
ضریب بتا کمتر از ۱- نشان‌دهنده نوسانات بیشتر نسبت به شاخص کل و در جهت عکس آن است. مثلاً اگر ضریب بتای سهم شما برابر با ۰.۷- باشد، با افزایش ۱۰۰ درصدی شاخص کل، سهم شما ۷۰ درصد افت قیمت خواهد داشت.
همان‌طور که قبلاً اشاره شد، ضریب بتا میزان ریسک یک سهم را نسبت به حرکت کلی بازار تخمین می‌زند. بنابراین، می‌توان گفت در زمان‌هایی که شاخص کل روند صعودی دارد، بهتر است از سهم‌هایی با ضریب بتای بیشتر از ۱ استفاده کنید تا با افزایش قیمت در بازار، سهم شما بازدهی بیشتری نسبت به شاخص کل داشته باشد. در زمان‌هایی که روند کلی بازار منفی است، بهتر است از سهم‌هایی با ضریب بتای کمتر از ۱ استفاده کنید تا نسبت به کاهش قیمت‌ها در کل بازار، سهم شما کمتر افت قیمت داشته باشد. اگر در زمان افت کلی بازار بتوانید سهم‌هایی با ضریب بتای منفی پیدا کنید، می‌توانید خلاف جهت کل بازار حرکت کرده و بازدهی داشته باشید.
انتخاب ضریب بتای مناسب برای سهام بستگی به سبک معاملاتی و میزان ریسک‌پذیری شما دارد.
استفاده از ضرایب مختلف بتا بسته به شرایط کلی بازار و میزان ریسک‌پذیری افراد تعیین می‌شود.
ضریب بتا ابزاری مهم برای سنجش میزان ریسک و نوسان یک سهم نسبت به بازار کلی است. با استفاده از ضریب بتا، سرمایه‌گذاران می‌توانند تصمیمات بهتری درباره خرید و فروش سهام بگیرند و پرتفوهای خود را بهینه‌سازی کنند. ضریب بتا به شما کمک می‌کند تا درک بهتری از نحوه حرکت سهام خود نسبت به شاخص کل داشته باشید. در شرایطی که بازار روند صعودی دارد، انتخاب سهم‌هایی با ضریب بتای بیشتر از یک می‌تواند بازدهی بیشتری برای شما به همراه داشته باشد. در مقابل، در شرایط نزولی بازار، انتخاب سهم‌هایی با ضریب بتای کمتر از یک یا حتی منفی می‌تواند از ضررهای بیشتر جلوگیری کند و به حفظ سرمایه شما کمک کند.
برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد ضریب بتا و استفاده از آن در سرمایه‌گذاری، می‌توانید به منابع معتبر و مشاوران مالی مراجعه کنید. یکی از منابع معتبر برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، کارگزاری خوارزمی است. این کارگزاری با ارائه مشاوره‌های تخصصی و ابزارهای تحلیل مالی می‌تواند شما را در انتخاب بهترین سهام و مدیریت ریسک‌های سرمایه‌گذاری یاری دهد.
سوالات متداول
۱. ضریب بتا چیست؟
ضریب بتا یک مفهوم در مالی است که نشان دهنده حساسیت یک سهم به حرکت‌های بازار کلی یا شاخص‌های معین است. این ضریب نشان می‌دهد که سهم چقدر وابسته به بازار است. ضریب بتا برابر با ۱ به معنی حرکت همانند شاخص کل است، بیشتر از ۱ نشانگر حساسیت بیشتر از بازار و کمتر از ۱ نشانگر حساسیت کمتر از بازار است. ضریب بتا منفی نیز نشان می‌دهد که حرکت سهم به جهت مخالف بازار است.
۲. چگونه می‌توان ضریب بتای یک سهم را محاسبه کرد؟
برای محاسبه ضریب بتا، نیاز به تاریخچه بازده سهم و بازده بازار (معمولاً با استفاده از یک شاخص مانند شاخص کل) در یک بازه زمانی خاص داریم. فرمول محاسبه ضریب بتا به صورت کوواریانس بازده سهم و بازده بازار تقسیم بر واریانس بازده بازار است.
۳. کاربرد ضریب بتا در سرمایه‌گذاری چیست؟
ضریب بتا به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا میزان ریسک و بازده یک سهم را نسبت به بازار کلی ارزیابی کنند. با استفاده از ضریب بتا، سرمایه‌گذاران می‌توانند تصمیمات بهتری درباره خرید، فروش، یا نگهداری سهام خود بگیرند. سهام با ضریب بتای بالا در مقابل حرکت‌های بازار بیشتری حساس هستند و سهام با ضریب بتای کمتر به عنوان سهام دفاعی مطرح می‌شوند.
۴. آیا ضریب بتا همیشه ثابت است؟
نه، ضریب بتا می‌تواند در طول زمان تغییر کند. این تغییرات ممکن است به دلیل تغییرات در بیزینس، رقابت، تغییرات در سیاست‌های کلان اقتصادی، یا حتی اخبار مرتبط با شرکت اتفاق بیفتد.
۵. چگونه می‌توانم ضریب بتای یک سهم را دریافت کنم؟
ضریب بتای سهام معمولاً در منابع مالی مختلف مانند وب‌سایت‌های بورسی، گزارش‌های مالی شرکت‌ها، یا از طریق سرویس‌های مالی در دسترس قابل دستیابی است. همچنین بسیاری از کارگزاری‌های مالی وب‌سایت‌ها و ابزارهای تحلیلی را ارائه می‌دهند که می‌توانید از آنها استفاده کنید تا ضریب بتای سهام مورد نظر خود را بدست آورید.
